acostumat
adj.
a. a. (de) 'habitué (à), accoutumé (à)'
GarBrunB 490: … / segon qu'en sa contrada / sera acostumada [c.‑à‑d. la domna]
GirBornS 34,96: Anz vos dic veramen / Que malamen despen / Sas novas qui trop men / Ni n'es acostumatz
JaufreB 3084: E ai donas ben enseinadas, / Jent parlant e acostumadas / De jent aculir e donar / E de totas proesas far
AuzCassS 815: Can seran be acostumat / de penre, e ben adobat, / hom las giet az autres auzels / plus grans, plus fortz e plus isnels.
FlamG 3212: for cella qu'es acostumada / de leis segre e de servir / al descaussar et al vestir
FlamG 4120: Quant en Archimbautz fon disnatz, / aici com er' acostumatz / ieis de la tor…
GuilhBarraG 3811: La·yfanta mot gent la servis / si cum n'era acostumada
1367 ⊂ Pans3 sans contexte
1453 ⊂ Pans 2:193,9: Item que dengune persone… non ause vendre vin forestier… exceptat musqadel, vin cueg et borret… chascun lo puesque vendre a totas heuras comme es acostumat
b. ben a. 'de bonnes mœurs, bien élevé'
SaviD 1061: Genteleza quer e paratge / en costumas, no e lhinatge; / paubres qu'es be acostumatz / val may que·l rix mal essenhatz.
ÉvEnfH 876: En la ley era enseynada / De Dieu e ben acostumada. / E suy cert qui non la forces, / Que verge estera ades
LegAurT 160,27: Sanh Bernabe… fonc hom ben adordenat e acostumat quant a sse, e quant a Dieu, e quant a sson prosme.
LegAurT 249,20: e·N Dacias, mon senhor, m'a mandat que ieu ti done molher e que sia riqua e ben acostumada e nobla
c. 'habituel, ordinaire'
BarlR 49,2: Non covenia pas que yeu say vengues an la mieua acostumada vestimenta
LibMorZ 210: Los acondumnaz vizis no reprendem pas, mas ferem.
LHeur2 ⊂ DaviesLHeur 41,91v: Item las horas disem coma desus, masque layssam las antifenas acostumadas… e disem Deus qui salutis eterne am las oracios dels sanchs acostumadas.
LegAurT 398,4: E vi que sanh Ambrosi hac la cara plus blanca que neu hun gran temps. Et apres tornet li en la color acostumada.
VergCunsD 158a: Non es a lor cura de li profeyt de las armas, pur qu'ilh [c.‑à‑d. li pastors moders] poysan aver d'aytal al modo acostuma, lo layt e la lana.
ForsBéarnOG FG264: … et que fes pagar la tale doble et l'establiment saubar aus autres qui oltre la tersse biele an lor padoent acostumat
ForsBéarnOG JM293: Item ditz que puix lo pay ave autreyat l'espleyt acostumat a sons filhs sober la terre…
ForsBéarnOG FO22u: … mi, Johan de la Caussade, public notari d'Oloron qui pregat et requerit, aqueste carte scriscu et mon senhau acostumat y pause
CoutGont ⊂ ArchGir 7:58,22: … que carna guafera no sia benduda als bancxs de Guontals, ni a jors uzats et acostumats on hom ben las carns sanas
CoutGont ⊂ ArchGir 7:94,3: E tot home o fempna estranh qui s'en ira ses paguar lo peatge… que paguia al senhor ·ᴠ· solds arn. de guatge e la leuda, o·l peatge acostumat
1346‥48 ⊂ CConsMontfL3 8,295: … que nengus no vengues a Clarmont lo geus per merchandar mas de las merchandias acostumadas
14e s. ⊂ ManConsLimS 105,23: … e deuria cadahu home o femna cozer le sieu pa o la pasta els forns nostres de Limos, e deu dar, a nos… la fornada d'aysi entras acostumada
14e s. ⊂ ManConsLimS 66,18: … en le ces o pencio acustumada d'aquelas maysos
1394 ⊂ LÉtPrGH 6,14b: Item, que en los gages de las dichas gens d'armas, albarestias et gens a pe, deian contribuir senhos prelatz, barons… justa la forma acostumada
1437 ⊂ LÉtPrGH 28,33b: laqual causa es contra la maniera acostumada de tolre la appellation del rey
1439 ⊂ Pans 2:171,11: … contant xᴠɪɪɪ banastons per bottada; entendent dels banastons que son acostumatz
CoutDax ⊂ LNoirDaxA 57,193: Note que quent augun testimoni es freble de son cors e no pot anar a Sent Bisens… abaste que juri au bic accostumat de la parropie.
1472 ⊂ LÉtPrGH 33,54b: … que d'ayssi avant los dichs Jusieus porton lur abis ancienamant acostumas, so es las Jusieuas los oralhs, et los Jusieus, las hucas de pauc de pres, ambe / la roda roja ung petit dessus la possa
1472 ⊂ Pans 2:226,22: … que touta persona… vendent peysson d'ayga doulce… sia tengut de… aquel portar al masel et descargar a l'ora acostumada
d. 'familier, bien connu'
RaimVidF 1,211: li ·ɪ· donon ab bo saber / e li autre nessiamen; / e li autre, privadamen / a sels que son acostumatz
e. causa acostumada 'habitude'
BarlR 10,7: Acostumada cauza era del rey que cant neguns homs avia deservida mort, e·l rey trametia sa crida…
f. es a. (+ que…, de + inf., a + inf.) impers. 'il est d'usage (que, de)'
BernVent/Peirol ⊂ HarveyPPart 1:144,36: Bernat, ben es acostumat, / qui mais no·n pot, c'aissi perdo, / que la volps al sirieis dis o
GuirRiqL 11.2,237: mas car es enaissi / de dir acostumat, / sian joglar nomnat / aquist…
DiétS 4,151: Pueis, segon qu'er acostumat / c'auras de manjar voluntat, / tu iras far un' endemessa
FlamG 2661: El païs fon acostumat / qu'el pascor, quant hom ha sopat, / tota li gens balla e tresca
FlamG 3888: E quant agron tersa cantada / e lur clas ricamen sonat, / aisi con fo acostumat, / tota li gens venc a la messa.
LeysAmA 3:118,8: e quar en divers locz et en diversas ciutatz et avesquatz es acostumat de dire, per so nos aysso suffertam…
LeysAmG 1:344,12: E·l jutges per aquel meteysh compas de coblas o per novas rimadas pot donar son jutiamen. Enpero per novas rimadas es huey mays acostumat.
LeysAmG 1:348,5–6: pero per abuzio vezem tot jorn qu'om se servish en aquest dictat de vers o de chanso, et adonx, quar es acostumat, se pot cantar qui·s vol en lo so del vers o de la chanso
LegAurT 420,12: E d'aquel temps en say, es acostumat entre nos que quant hom estremudava, que·l desiam: «Dieus t'ajut».
MystRouergJT 4123: He fariey far la crida / Sertas per tota la vila / Enaisi coma es acostumat
ForsBéarnOG FG213: Item, es acostumat en Bearn que si un homi…
ForsBéarnOG FG251: Item, es en trop locx en Bearn usat et acostumat que…
LPrivManIC 79,25: … e cais per totz los luecs sia acostumat de jogar els comtatz de Proensa e de Forcalquier, quant tot de drech lo es devedat…
LPrivManIC 121,20: … con lo sia uzat et acostumat, del temps de la composition antiga aensa, per los homes dels ditz luecx de donar sol mieia cossa per cascun sestier vendut et mezurat
14e s. ⊂ ManConsLimS 45,19: E la dita gleysa, aysschi co es acostumatz, aiustatz e devant aquel senhor establitz…
14e s. ⊂ ManConsLimS 82,36: … en ayssi co es ahut say en reyre acostumat
1352/53 ⊂ CConsMontfL3 9.3535: … paiemes al segresta per son lugeyr que lhi es acotumat a donar per ɪ an
1356/57 ⊂ CConsMontfL3 11.391: … compremes ᴠɪxxxɪ alnas de drat per donar anayssi quant es acostumat
1391 ⊂ LÉtPrGH 1,18b: … ayssins coma es acostumat ho en autra maniera que si ordenara
1398 ⊂ LÉtPrGH 16,25a: … ayssis con es acostumat el pais el temps passat
1432 ⊂ Pans 2:144,20: … sie tengut et deia pagar, per quintal, ɪɪɪ florins, coma es acostumat
1449 ⊂ Pans 5:31,13: … coma autra ves es acostumat de fayre
1472 ⊂ LÉtPrGH 33,21c: Plas al rey que ansins si fassa e ensins a estat acostumat.
1476 ⊂ Pans 2:230,10: Primo aquel o aquels que compraram ladicha gabella se puesqua far pagar de touta persona que deura segont qu'es acostumat, soes dos gros…
fin 15e s. ⊂ CartMirP 243,19: Item disen losditz habitans deldit Mirapeys que, de tota antiquitat, es stat usat et acostumat per losditz habitans de usar et gausir dels susditz privileges
1506/07 ⊂ CCollMontpezLG 320,15: trobie los que ventavo lo fromen; demandero lo vi que quant vento lor es hacostumat de donar lor lo vi
1530/31 ⊂ CCollMontpezLG 294,13: et foret paguat lod. jorn a Bertran Montet, trolhie, per son salari, coma era acostumat argen ij ll. t.
g. esser a. (de) [+ inf. pass.] '[être fait] d'habitude, ordinairement'
LeysAmG 1:344,14: En loqual jutiamen alqu volon seguir forma de dreg, fazen mensio d'avangelis e d'autras paraulas acostumadas de dire en sentencia
1429 ⊂ Pans 2:135,36: Item es de pati que ellos culhirant et leverant lo peatge loqual es acostumat de pagar dedins lo pont o l'ostal de la bastida
1432 ⊂ LÉtPrGH 27,36a: con lo sia causa que lo peagi de Castellana sia acostumat exhegir per los luocs de la bayllia de la dicha vila…
1439 ⊂ Pans 2:173,31: Item per cascun sestier de lulme, amenla… e de tota aultra causa que sie acostumada de mesurar an l'eymina, un denier per sestier
h. esser a. [+ inf.] '[faire] d'habitude, ordinairement'
AlbucE 203,39: E aquesta manieyra de fleubotomia… es pus lausabla e pus salva que fleubotomia segon latitut e longitut. E alaqual es acostumat sobrevenir sincopi deves la fleubotomia
1393 ⊂ LÉtPrGH 4,57a: … tant solament los capitanis e autres ufficials ordenats, acostumats estre continuamens el pays, losquals empero sian bons homes e sufficients e leals
i. esser a. a [+ inf.] '[faire] d'habitude, ordinairement'
LibScintW 72B,26: Fils, aquil beltaz deu esser amada que es acosdumnada a donar esperital alegreza.
j. aver a. [+ n., + inf.] 'avoir coutume de, avoir l'habitude de'
FlamG 1933: – Ben segrai vostra volontat / e so qu'aves acostumat», / so dis Guillems…
BrevAmR3 12972: quez ela, per sa gran bontat, / quo ha tostems acostumat, / pregue, si·lh platz, lo sieu car filh / per nos…
BrevAmR3 14666: dona·ns, Senher, per ta bontat, / aichi quo hass acostumat, / nostre corporal noirimen
LSid ⊂ Rn 2:503a: Causa que non a acostumada
BarlR 32,10: E cant venc al cap de l'an, e li ciutadan lo preron e tot nus lo tramezeron en la illa, aysi con avian acostumat dels autres que davant eran passatz.
BarlR 96,1: Esdevenc si que en aquella ciutat fazia hom una festa de lurs ydolas, e·l rey non y annava rendre sas offertas [éd. confertas] con avia acostumat.
PrJeanG 461.13: Aysso fach, los parens e hamicx planhon lo ayssins con an acostumat e pausar l'an desotz la seboutura.
LegAurT 115,14: Et apres l'espasi de tres horas, tornet ha sanch Benesech, et adonc lo corp ac sa racio que avia acostumada.
LegAurT 183,14: El se mes una nuech en oratio ayssi coma avia acostumat
ForsBéarnOG FG10: Item, tot domenger se deu judyar per la cort deus cavers, car aixi an acostumat
ForsBéarnOG FG52d: et, jassie que auguns disen que de cabirou no ha hom antiquementz usat [var. acostumat] pagar,…
ForsBéarnOG JM317: De las autres talhes comunes, genthiu no es tengut, sino que ac aye acostumat.
LPrivManIC 79,19: … enaissi ques aia… aissi con antigamens o a agut et aver o a acostumat
14e s. ⊂ ManConsLimS 72,9: … haian tot le taulage… e las causas, lecal e lescals nostre senhor lo Rey e sos predecessors senhors de ladita vila han acostumadas aver dejos la cuberta de la plassa de la vila
14e s. ⊂ ManConsLimS 105,14–15: … cadahu home e femna de Limos… per tant de temps, dalcal en contrari memoria de home no esta, an cueit e cozer an acostumat, – pa o pasta lor
1394 ⊂ LÉtPrGH 6,27b: et que los uficials de las corts adordenarias que o an acostumat deian esser annuals justa la forma de l'estatut
1419 ⊂ LÉtPrGH 23,20b: … si puescan punir per lurs officiers segon la juridiction, juxta la qualitat del crim, segon que an acostumat
1437 ⊂ LÉtPrGH 28,49b: … e que degun officier major ho menor d'ayssi avant sus aysso non lur done empachament ni los enqueste coma an acostumat, sus granda pena
1449 ⊂ Pans 5:31,22: Item que tota persona estrangiera fora lo dich luoc de Montelx demorant que ha acostumat paguar et contribuyr en los vintens du dich luoc…
1458 ⊂ Pans3 sans contexte
k. aver a. de [+ inf.] 'avoir coutume de, avoir l'habitude de'
SHonSRH 8542: per que li fazia far pitanza cant podia, / car avia cosdumat [var. acostumat] de vieure onradamentz
SDoucG 25r: Acostumat avia li sancta, per amor del Seinnhor, de far aquellas obras de caritat am gran compassion e am gran diligencia
PrJeanG 204: Del lasquals [c.‑à‑d. peyras] alcunas vegadas las ayglas an acostumat de portar en nostras partidas.
LegAurT 408,10: E la companha dels apostols avian hacostumat de adorar tot essemps
ForsBéarnOG FG33: … dar thiansers au senhor… ont los caas en losquoaus las gens de la terre de Bearn ne dan et ne an acostumat de dar
ForsBéarnOG FG122: Et si la fidance ditz en cort que no es tengut… la prave es deu bayle, car aixi a acostumat de prener fidanse
LPrivManIC 79,15: … era en aquella vila observat que en diversas partz alcun home de la vila avian fortz et avian acostumat de coire lur pans
LeudSavP 107,2: e aguda la relation de lor e vistz los rolles, am los quals la dita leuda avian acostumat de culhir…
1388 ⊂ Pans 1:88,8: … que lo dig Jaquet non deya paguar del loguier de l'ostal sinon en la maniera que a acostumat de paguar.
1432 ⊂ LÉtPrGH 27,41b: car los susdichs senhors prelas, barons, nobles et universitatz an acostumat de gausir et alegrar si de diverses previlegis…
1449 ⊂ Pans 5:31,25: Item que tota persona estrangiera… puissa et deva esser cogida e compellida a paguar et contribuir en lodich dezen rata per rata coma han acostumat de pagar.
15e s. ⊂ LespyR 1:13a: Los qui an acostumat de toquar los senhs
ReqVerrC 3,2: Item, diso que, en las talhas et subcidis reals, los tres terses de la dicha baronia, se an acostumat de azegalar en certanas manieyras, que la una non ressembla a l'autra
1472 ⊂ LÉtPrGH 33,31a: Item, car lo sobre dich monsenhor lo president aia acostumat de consentir e autrejar letras de la cambra… supplican… que d'ayssi en avant non consenta negunas letras capcionals
1478/79 ⊂ CCollMontpezLG 308,16: … fouc paguat als quatre carrejadors… xᴠ d. que aytan avian acoustumat de penre…
l. aver a. a [+ inf.] 'avoir coutume de, avoir l'habitude de'
ComputPBonL 197: Et combe que en aquestas partidas de Fransa hom n'aya acostumat a prendre ni comensar los ans de la Incarnaciou notre Senhor…
1270 Casteljaloux ⊂ TGascL 92,19: … meis ·xɪɪ· deneirs morlas d'almoine als frairs de qued medihs log, cascun die per totz temps, aichi cum sa enreir lor i ei acustumad a dar…
1352/53 ⊂ CConsMontfL3 9.3532: … ɪ prezent d'especias, lo cal li viala lhi a acotumat a donar
1355/56 ⊂ CConsMontfL3 10.52: Item donemes… aus fraires menours tant per un dinar que lay avem acostumat a faire…
m. aver a. de [+ inf.] '[faire] d'habitude, ordinairement'
LÉpervC 86,1641: … de la nau naval del Rozia sive de Antr'Aigas, la calha nau ez et a accoustumat de esser pres de la granda roqua
1473 ⊂ LÉtPrGH 36,35b: … per poblar son dich pays de Provensa de artesans et majorment de l'art de la lana que a acostumat de portar diverses emolumens